ABD’nin Yunanistan’ın Ege’deki provokasyonlarına örtülü dayanak vermesi ve Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne (GKRY) yönelik silah ambargolarını kaldırmasının ardında, Rusya’yı Kıbrıs Rum kısmından çıkarıp yerine Amerikan donanmasının konuşlanmasına taban hazırlamanın olduğu ortaya çıktı.
ABD’nin, mutabakatları ihlal ederek Gayri Askeri Statüye (GAS) sahip adaları yasa dışı olarak silahlandıran Yunanistan’a ses çıkarmayıp, üstü örtülü olarak Atina’ya destek vermesinin nedeni bir müddettir merak konusuydu.
Washington’un 16 Eylül’de 2023 yılı için GKRY’ye yönelik silah ambargolarını kaldırması, ABD’nin on yıllardır Yunanistan ile Türkiye arasında gözettiği dengeyi Yunanistan lehine değiştirdiği tartışmalarını haklı çıkarır nitelikteydi.
ABD’nin ambargoları kaldırma adımından sonra 19 Eylül’de GKRY yönetimi ile Askeri Alım ve Kuvvetler Ortası Hizmetler Anlaşması’nı imzalamasıyla bölgede siyaset değişikliğine gittiğini ve Türkiye’nin aleyhine yeni bir statükoya kapı araladığını açık biçimde ortaya koydu.
Provokatif hava ihlallerinin yanı sıra Yunanistan’ın Lozan ve 1947 Paris Muahedesi’ni ihlal ederek GAS statüsüne sahip adaları silahlandırmasının gerisinde da ABD’nin bu rota değişikliğinin olduğu ortaya çıkmış oldu.
YENİ STRATEJİNİN ŞİFRELERİ, DOĞU AKDENİZ GÜVENLİK VE GÜÇ YASASI’NDA
Özellikle 2019’da ABD Kongresinde, Türkiye aksiliği ile bilinen senatör ve kongre üyelerinin yasama alanında Türkiye’ye karşı birçok çalışması vardı ve bunlardan biri de Doğu Akdeniz’deki muhtemel güç kaynaklarından hisse almak üzere ABD’nin önünü açan ve üstü kapalı olarak Türkiye’yi maksat alan Doğu Akdeniz Güvenlik ve Güç Yasası’ydı.
Yasa tasarısını, Türkiye aykırılığı ve Rum lobisine yakınlığıyla bilinen mevcut Senato Dış Bağlantılar Komitesi Lideri Demokrat Bob Menendez ile Cumhuriyetçi Marco Rubio 10 Nisan 2019’da sundu.
Bugün, ABD ile GKRY arasındaki iş birliğinin temellerini atan tasarının, Doğu Akdeniz’deki güç kaynaklarına ve GKRY’ye silah ambargolarının kaldırılmasına ait kısmı daha sonra savunma bütçesini de içeren 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Maddesi’ne eklendi.
Tasarının “Bulgular” kısmında Güney Kıbrıs, İsrail ve Yunanistan’ın değerine vurgu yapıldı ve Türkiye kastedilerek, Akdeniz, Ege ve Orta Doğu’da “tek taraflı, memleketler arası hukuku ihlal eden, âlâ komşuluk bağlarını zedeleyen davranışlara karşı oldukları” söz edildi.
Söz konusu bulgular ortasında yeniden ABD’nin müttefikler ortasında güç güvenliğini sağlaması gerektiğine değinilerek, Avrupa’nın Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltacak güney sınırı ve Adriyatik boru çizgisinin inşasının kıymetine işaret edildi.
Aynı tasarıda, Güney Kıbrıs’ın ABD için değerine dikkat çekilirken, Rum idaresine 1987’den bu yana ABD’nin silah ambargosuna maruz kaldığı, bu nedenle başka ülkelerden silah aldığı ve bunun ABD menfaatlerine uymadığı tabir edildi. Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne yönelik silah ambargosunun kaldırılması aslında birinci kere burada zikredilmiş oldu.
Ancak kelam konusu Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası’nda, Rum kesitine yönelik ambargoların kaldırılması ABD’nin bölgesel stratejisine uygun olarak 2 kurala bağlandı.
Buna nazaran, GKRY’nin Rus savaş gemilerine ikmal hizmeti vermediği ve kara para aklama faaliyetleri ile uğraş ettiği her yıl Dışişleri Bakanlığınca raporlandırıldığı ve Rum idaresinin gerekli şartları yerine getirdiği takdirde silah ambargosu yıllık olarak kaldırılacaktı.
Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, 2020’de GKRY’nin kaideleri yerine getirdiğine ve silah ambargosunun savunma ve muhafaza ekipmanlarını kapsayacak halde kısmen kaldırılmasına karar verdi.
Aynı devirde Pompeo, Girit Adası’na ziyarette bulundu ve Sauda Körfezi’ne ABD birliklerinin konuşlandırılması konusunda Yunan idaresi ile mutabakat sağladı.
ABD, Girit açıklarında bir üs gemisi konuşlandırdı ve Dedeağaç’taki limanın daha geniş çaplı askeri konuşlanmalar için genişletilmesine de dayanak verdi. ABD’nin Yunanistan ve Rum idaresine bu kadar askeri yatırım yapmasının arkasında Washington’un büyük güç rekabeti kapsamında Çin ve Rusya ile gayretinin yanı sıra bölgede artık bağımsız siyasetlere imza atan Türkiye’ye olan bağımlılığını azaltmak vardı.
Yunanistan, uzun müddettir ABD’ye Türkiye’ye alternatif bir üs olma konusunda Washington’a tekliflerde bulunuyordu. Gerçekten 2019’dan beri ABD’nin Yunanistan’daki askeri varlığı ve üs sayısı 2 katını aşmış bulunuyor.
ABD, her ne kadar bir kısmının kalıcı olmadığını belirtse de Yunanistan’daki üs sayısını 4’ten 9’a çıkarmış durumda.
YUNANİSTAN BAŞBAKANI BİRİNCİ KERE KONGRE’YE HİTAP ETTİ
ABD, bu yığınağına karşılık Yunanistan’a çeşitli ölçeklerde silah ve ekipman hibe ederken, Yunanistan’ın Ege’de Türk hava alanını ihlal ederek neden olduğu tansiyona göz yumdu.
Washington’da Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresinin iki kanadının katıldığı ortak oturuma hitap etti ve konuşmasında Türkiye’yi maksat aldı.
Amerikan tarihinde birinci kere Yunan bir başkan, ABD Kongresine hitap etmiş oldu ve Kongre üyeleri Miçotakis’i konuşması sırasında tam 37 kere alkışladı. Buna eş vakitli olarak ABD Kongresinde Türkiye aleyhine çok sayıda kampanya yürütüldü. Rum lobisinin baskısıyla Kongre’de 2023 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasa tasarısına Türkiye’nin F-16 alım talebini Ege’de Yunanistan’a karşı kullanılmaması koşuluna bağlayan bir ekleme yapıldı.
Söz konusu tasarı, şimdi yasalaşmadı lakin Türkiye’nin F-16 talebine ait hususun geçmesine kesin gözüyle bakılıyor.
RUSYA’YI GÜNEY KIBRIS’TAN ÇIKARAN ABD, ADA’YA YERLEŞİYOR
ABD’nin bölgedeki stratejisinin bir ayağında ise Rusya’nın GKRY ile ilgilerini bitirmek olduğu ortaya çıktı.
GKRY ile Rusya arasındaki bağlar 1960’tan bu yana daima devam ederken, bilhassa Soğuk Savaş devrinin akabinde bu münasebetler daha da ağırlaştı. GKRY ile Rusya arasında önderler ve dışişleri bakanlığı seviyesinde de birçok ziyaret yapıldı.
Rusya, Avrupa Birliği (AB) üyesi olması ve pozisyonu münasebetiyle Rum kısmı ile alakalarına kıymet verirken, yıllardır Rusya’dan birçok iş insanı da yatırım için GKRY’yi tercih etti.
Rus milyarderler ve oligarkların en çok tercih ettiği GKRY kentleri ortasında Lefkoşa ve Limasol yer alıyor. Bu bölgelerde önemli bir Rus nüfusun yaşadığı da biliniyor.
Diğer taraftan Rusların, GKRY’yi tercih etmesinin sebepleri ortasında vergilerin düşük olması ve “yatırım karşılığı vatandaşlık (altın pasaport)” uygulaması ile AB üyesi ülkelere sermaye ve yatırım transferi üzere fırsatlar olduğuna da işaret ediliyor.
Rum kesitinde, 2013-2020 periyodunda yürürlükte kalan altın pasaportlar uygulamasından çok sayıda sabıkalı, suça karışmış kişi faydalanırken, en fazla müracaatın Rusya, Çin ve Ukrayna’dan yapıldığı biliniyor. Bu sayede çok sayıda Rus oligark ve milyarderin parasını Güney Kıbrıs’ta akladığı da ortaya çıkmıştı.
Rusya ile GKRY ortasındaki savunma ilgisi, Rum kesitinin Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 1990’da tank ve savaş helikopterleri alımına kadar gidiyor. Lakin savunma alanındaki iş birliği 2013’te Rum kısmında yaşanan finansal krizin akabinde ağırlaştı.
Liderler seviyesinde imzalanan karşılıklı muahedelerde, yatırım ve eğitim üzere başlıkların yanı sıra askeri iş birlikleri de ön plana çıkmaya başladı.
Şubat 2015’te, AB ve Rusya bağları tansiyonlu bir periyot yaşarken, GKRY ile Rusya ortasında ortalarında Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak bir muahedenin da bulunduğu ticaret, güç, nakliyecilik, tarım, kültür ve turizm alanlarında 11 muahede imzalanmıştı.
Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak mutabakata nazaran, Rus Donanması’na ilişkin gemiler, Rum bölümü limanlarını kullanabilecek ve askeri işçisi eğitebilecekti. Rusya ise buna karşılık Kıbrıs Rum bölümüne ekonomik istikrarın sağlanması gayesiyle daha evvel verdiği 2,5 milyar avroluk borcu yine yapılandırdı.
Daha evvel de vakit zaman Rum limanlarını kullanabilen Ruslar, bu mutabakat ile askeri bağlantıları resmiyete kavuşturmuş oldu.
Öte yandan 2015’ten sonra Rus gemileri birçok kere Rumların Limasol Limanı’nı ziyaret etti, GKRY başkanı Nikos Anastasiadis ise Kırım’ın işgalinin akabinde 2015’te Moskova’daki Zafer Kutlamalarının 70. yılına katılarak Avrupa’ya karşın Kremlin ile bağlarını pekiştirdi.
RUM İDARESİ, ABD’NİN TALEPLERİNE DE BİRİNCİ SEFER DEĞERLİ ÖLÇÜDE KARŞILIK VERMİŞ OLDU
Ancak bu ikili ilgilere şubatta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı gölge düşürdü. AB üyesi GKRY, AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına katılarak, limanlarını ve hava alanını Rus uçak ve gemilerine kapattı.
GKRY, 5 Mart’ta ikmal için gelen 5 Rus savaş gemisinin Limasol Limanı’na yanaşmasına müsaade vermedi ve böylelikle Rum idaresi, ABD’nin taleplerine de birinci kere değerli ölçüde karşılık vermiş oldu.
Rum idaresine yönelik silah ambargosunun kaldırılmasının karşılığının yalnızca Rusya’nın Ada’dan uzaklaştırılması olmadığı yakın vakit evvel ortaya çıktı.
Washington’un 16 Eylül’de Rum idaresinin istenilen kaideleri yerine getirdiği ve GKRY’ye yönelik ambargoların kaldırıldığının açıklanmasından kısa mühlet sonra ABD ile GKRY, “Askeri Alım ve Kuvvetler Ortası İş Birliği Anlaşması”na imza attı.
Bu mutabakat kapsamında ABD savaş gemileri, GKRY limanlarında ikmal yapabilecek ve Rum birliklerinin eğitimi, teçhizat gereksinimleri konusunda Rum idaresi ABD’den askeri alım yapabilecek.
ABD, bu mutabakatla Rusya’yı Rum kısmından en azından askeri olarak uzaklaştırırken, Ada’yı bir üs haline getirmek üzere adım atmış oldu.
Bu adımların, bölgede jeopolitik durumu nasıl etkileyeceği ve ne ölçüde başarılı olacağı şimdi bilinmiyor lakin bu yaklaşım, ABD’nin bölgede Yunanistan provokasyonlarına sessiz kalması ve Türkiye aleyhine anlaşılacak tonla açıklamalarda bulunmasının gerisinde bu stratejik tercihler olduğunu ortaya çıkarmış oldu.