Ege Denizi sorunu Türkiye ile Yunanistan ortasında on yıllardır devam ediyor Yunanistan’ın son devirlerde adalarda Çankaya Escort artan askeri faaliyetleri ve genel telaffuzları Türkiye Yunanistan ortasındaki gerginliği yine alevlendirdi
Adalardaki silahlandırma faaliyetlerinin milletlerarası hukuku açıkça ihlal ettiği konusunda bir tartışma bulunmadığını vurgulayan Dr Onur Uraz ‘Yunanistan’ın mevcut Keçiören Escort ihlallerini bir adım öteye taşıyarak Türkiye’ye yasal müdafaa hakkı doğuracak fiillere yani Türkiye’nin egemenliğine yönelik ihlallere başvurması halinde Türkiye’ye sert güç kullanma hakkı doğar ‘ halinde yorumladı
Doğu Ege adalarının Etimesgut Escort silahlandırılması savaş sebebi olabilir mi Dr Onur Uraz Yunanistan’ın Doğu Ege adalarını silahlandırma siyasetini ilgili milletlerarası mutabakatlar çerçevesinde AA Tahlil için kaleme aldı
Ege Denizi sorunu Türkiye ile Yunanistan ortasında on yıllardır devam ediyor Bu sorunun temel ihtilaflarından biri ise Yunanistan’ın Doğu Ege adalarının gayri askeri statüsünü ihlal etmesi Yunanistan’ın son devirlerde adalarda artan askeri faaliyetleri ve genel telaffuzları Türkiye Yunanistan ortasındaki gerginliği yine alevlendirdi Münasebetiyle Ege Denizi sıkıntısının memleketler arası hukuktaki temellerini tarafların argümanlarını ve Yunanistan’ın artan faaliyetleri karşısında Türkiye’nin atabileceği adımları tartışmak elzem hale geldi
Ege’deki Türk hakimiyeti 20 yüzyılın başında sona erdi Osmanlı Devleti Birinci Balkan Savaşı ve Trablusgarp Savaşı’na müteakip birkaç istisna haricinde Ege’deki adalar üzerindeki tüzel egemenliğini 1912’de imzalanan Uşi Antlaşması 1913’te imzalanan Londra ve Atina antlaşmaları ve 1914’te Londra Büyükelçiler Konferansı Kararı sonucu kaybetmiştir
ADALARIN SİLAHSIZLANDIRILMASI
Günümüzde devam eden uyuşmazlık penceresinden bakıldığında Londra Büyükelçiler Konferansı Kararı’nın kıymet arz eden yanı Yunanistan’a devredilen adaların askeri bir hedefle kullanılmayacağı yahut askeri müstahkem hale getirilemeyeceği kararıdır Lozan Barış Antlaşması 12 unsur kapsamında 1914 tarihli Londra Büyükelçiler Konferansı Kararı’nın kurduğu sistemi teyit eder ve devam ettirmeyi gayeler
Yunanistan’a bırakılan adaların silahsızlandırılmasına dair öteki açık kararlar ise Lozan Antlaşması’nın 13 unsurunda Midilli Sakız Sisam ve Nikarya bakımından ve tıpkı tarihli Boğazlar Mukavelesi’nin 4 hususunda Semadirek Limni İmroz Gökçeada Bozcaada ve Tavşan bakımından yer alır Dikkat çeken öteki bir durum ise Lozan Antlaşması ile İtalya’da kalacağı teyit edilen 12 Ada’nın silahsızlandırılmasına ait direkt bir karar yokken Yunanistan’a bırakılan adalara ait bu tarafta bir düzenlemenin uygun görülmesidir Antlaşmaya nazaran kelam konusu adalarda Yunan Silahlı Kuvvetleri silah altına alınıp yerinde eğitilebilecek olağan askersel birlikle ve tüm Yunanistan topraklarındaki jandarma ve polis sayısı ile orantılı olacak bir jandarma ve polis örgütü ile hudutlu kalacaktır
Adaların silahsızlandırılmasıyla ilgili önemli olan öteki iki adım ise 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve 1947 tarihli Paris Barış Antlaşması’dır Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin ek protokolü ile Türkiye’nin Boğazlar mıntıkasına tekrar asker ve silah konuşlandırılması kabul edilmiştir Paris Barış Antlaşması ise İkinci Dünya Savaşı sonrası muzaffer devletler ile İtalya ortasında imzalanmıştır ve Türkiye bu antlaşmanın tarafı değildir Paris Barış Antlaşması’nın 15 hususu 12 Ada’nın mağlup İtalya tarafından Yunanistan’a bırakılmasını karar altına alır Tıpkı unsurun ikinci fıkrası ise 12 Ada’nın silahsızlandırılacağını açıkça belirtir These islands shall be and shall remain demilitarized
HUKUKİ DURUM VE İHLALLER
Yukarıda işaret edilen antlaşmaların Doğu Ege adalarının silahsızlandırılmasını garanti altına almayı amaçladığı bu kadar sarih iken Yunanistan’ın 1960’larda başlayan ve günümüze dek katlanarak artan ihlallerinin türel gerekçelendirmesi nedir
Yunanistan’ın argümanları coğrafik ve paralel biçimde türel olarak üçe ayrılmaktadır Bu argümanlardan birincisi Kuzey Doğu Ege’deki Lemnos Samothraki üzere adalara ilişkindir Yunanistan’ın savına nazaran bu adaların statüsü Lozan Antlaşması’nın bir uzantısı olan 1923 Lozan Boğazlar Kontratı ile düzenlenmiş ve bölgedeki Türk ve Yunan adaları silahsızlandırılmıştır Lakin 1936 tarihi Montrö Boğazlar Kontratı ile 1923 Lozan Boğazlar Mukavelesi ilga edilmiştir Montrö Boğazlar Mukavelesi’nde ise Yunan adalarıyla ilgili benzeri bir düzenlemeye gidilmemiştir
Yunan tarafı Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin giriş kısmında yer alan Sözleşmenin 1923 tarihli Boğazlar Mukavelesi’nin ikame ettiği tabirinden ve misal bir silahsızlandırma hükmünün yokluğundan hareket etmektedir Fakat Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin yalnızca düzenleme yaptığı kararları mi yoksa tüm Boğazlar Kontratını mi ilga ettiği muğlaktır Çünkü 1923 tarihli Lozan Boğazlar Kontratı Lozan Antlaşması’nın doğal bir uzantısıdır Dahası Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin tamamı ile bir ilga hali yarattığı kabul edilse dahi Türkiye’nin Boğaz mıntıkasında yine askeri faaliyetlerde bulunması Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin ek protokolündeki açık karar ile vaki olmuştur Bu türlü bir açık karara gerek görülmesinin mefhumu karşısından yapılacak makul yorum bölgedeki gayri askeri statünün tüzel de jure durum olduğu ve benzeri bir açık kararın yokluğu halinde motamot devam etmesi gerektiği manasına gelir
Yunanistan’ın ikinci argümanı ise Lesvos Chios üzere Orta Doğu Ege adalarına ait olup temelde Lozan Antlaşması’nın 13 hususuna ilişkindir Lozan Antlaşması’nın 13 hususunda asker sayısı ve hangi tip askerin konuşlanmasının yasak olduğuna dair açık bir sınırlama yoktur Lakin her ne kadar Lozan Antlaşması Paris Antlaşması üzere silahsızlandırma terimini direkt olarak kullanmamışsa da gerek 13 unsurun genel yapısı gerekse de 12 unsur ve 1914 tarihindeki Londra Büyükelçiler Konferansı Kararı birlikte okunduğunda Yunanistan’ın savının makul olmadığı ortaya çıkar
Yunanistan’ın üçüncü argümanı ise Güney Doğu Ege adalarına 12 Ada ilişkindir Yunanistan’ın tezi Türkiye’nin Paris Sözleşmesi’nin tarafı olmaması sebebiyle buradaki silahsızlandırma kararını Yunanistan’a karşı ileri sürme imkanı olmadığıdır Fakat ilgili silahsızlandırma taahhüdü Türkiye’nin endişeleri göz önüne alınarak bölgesel güvenliği korumak maksadıyla eklenmiştir ve antlaşmanın asli kararı niteliğindedir Bu bakımdan Türkiye bu antlaşmaya taraf olmasa dahi antlaşmanın tabiatı gereği yararlanan üçüncü ülke pozisyonunda olup Yunanistan’dan ilgili yükümlülüğüne sadık kalmasını talep edebilecektir
Nitekim Paris Antlaşması’nın ve Lozan Antlaşması’nın açık kararları ışığında Orta ve Güney Ege adalarına ait hukuksal münasebetlerinin kâfi olmadığının farkında olan Yunanistan 1990 sonrası rebus sic stantibus argümanını ortaya atmıştır Antlaşmalar hukukunun temel prensiplerinden olan rebus sic stantibus argümanı koşullarda temelli değişiklik meydana gelmesi sonucu bir antlaşmanın yahut kararının uygulanamaz hale gelmesini tabir eder Yunanistan’ın bu çerçevedeki birinci argümanı iki devletin de NATO üyesi olması ve ortak savunma sisteminde bulunmasının silahsızlandırmaya temel oluşturan güvenlik tasalarını ortadan kaldırdığı istikametindedir Öbür bir argüman ise Yunanistan’ın karasuyu alanlarını tek taraflı olarak 6 milden 12 mile çıkarma fikrini Türkiye’nin savaş sebebi saymasının casus belli koşulları asıllı olarak değiştirdiği ve legal müdafaa hakkını doğurduğudur Türkiye’nin NATO’dan bağımsız olarak 20 Temmuz 1975 tarihinde Ege Ordusu’nu 4 Ordu kurması ve Yunan adalarının karşısına konuşlandırması da Yunanistan için misal tarafta bir tesir oluşturmuştur
TÜRKİYE’NİN EGEMENLİK HAKKI
Yunanistan’ın üstteki argümanlarının da tüzel temelleri önemli ölçüde zayıftır Zira Yunanistan’ın tek taraflı olarak Lozan Antlaşması’nın kararlarını ve NATO nezdindeki taahhüdü ihlal ederek adaların karasuyu alanlarını Türkiye’nin egemenlik hakkına açık akın oluşturacak halde artırması fikri memleketler arası hukukun açık ihlalidir Bu durum karşısında Türkiye’nin legal müdafaa hakkını kullanacağını belirtmesi kuralların temelli olarak değişmesinden çok egemenlik hakkıdır
Ayrıca Türkiye’nin Ege Ordusu’nu 4 Ordu kurması tekrar egemenlik hakkının doğal bir uzantısıdır Türkiye’nin bunu yapmayacağına dair de bir taahhüdü yoktur Halbuki Yunanistan mezkûr kontratların silahsızlandırma kararları ile bağlıdır Yunanistan’ın egemenlik prensibine vurgu yaparak ahde vefa prensibini ihlal edebileceğini ileri sürmesi memleketler arası hukukun tüm öğretileriyle çelişir NATO kapsamındaki ortak savunma sisteminin ise bilhassa içinde bulunduğumuz şartlarda ve memleketler arası tertibin bugünkü durumu düşünüldüğünde tüzel durumu değiştirmek için geçerli kaideleri sunmadığı açıktır
İkinci Dünya Savaşı sonrası devirde haklı savaş kavramı ortadan kalkmış ve devletler ortası kuvvet kullanımı Birleşmiş Milletler Kaidesi’nin 2 4 unsuru kapsamında bütünü ile yasaklanmıştır Bu yasağın istisnaları ise devletlerin yasal müdafaa haklarını kullandığı haller ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla güç kullanılması durumlarıdır Bu sebeple 1945 sonrası devirde Irak’ın işgalinden Rusya Ukrayna Savaşı’na Altı Gün Savaşı’ndan Falkland Savaşı’na kadar her çatışmada taraflardan en azından biri yasal müdafaa hakkını kullandığını ileri sürmüştür
Türkiye Yunanistan ortasındaki sorunun barışçıl yollarla çözülmesi beklenmektedir Lakin yıllardır süren müzakere ve arabuluculuk teşebbüslerinin daima sonuçsuz kalması Yunanistan’ın tehlikeli özgüveni ve kelam konusu uyuşmazlığın iki tarafın da isteği olmadan milletlerarası yargıya götürülemeyecek olması barışçıl tahlili şu an için mümkün kılmamaktadır
TÜRKİYE’NİN MÜMKÜN KUVVET KULLANMA DURUMU
Öte yandan adalardaki silahlandırma faaliyetlerinin milletlerarası hukuku açıkça ihlal ettiği konusunda bir tartışma bulunmamaktadır Yunanistan’ın mevcut ihlallerini bir adım öteye taşıyarak Türkiye’ye legal müdafaa hakkı doğuracak fiillere yani Türkiye’nin egemenliğine yönelik ihlallere başvurması halinde Türkiye’ye sert güç kullanma hakkı doğar
Örneğin adaların karasuyu alanlarının genişletilmesine yönelik tek taraflı de facto yahut de jure teşebbüsler Türkiye’nin egemenlik haklarına tecavüz edecek niteliktedir Bu durum Türkiye’ye legal müdafaa hakkını doğurur
Yine adalardaki askeri faaliyetlerin Türkiye’ye yönelen bir atak tehdidine dönüştüğü ve bu tehdidin ani kaçınılmaz diğer yollarla defedilemez olması ve sorunun tahlili için müzakere imkanlarının olmaması kapanması durumunda da Türkiye için savunma maksatlı müdafaa hakkı doğar
Türkiye’yi kuvvet kullanmaya mecbur edecek kaidelerin oluşması halinde meşruiyetini sağlayacak türel kanıt ve argümanların itinayla işlenmesi ve milletlerarası topluma aktarılması elzemdir